Hipoteka i zastaw na prawach

Hipoteką nazywamy wpis do księgi wieczystej nieruchomości (tzw. księgi hipotecznej). Nieruchomość obciążona hipoteką może zostać sprzedana nawet bez zgody i wiedzy banku, nadal pozostanie ona jednak obciążona tą hipoteką. W przypadku, gdyby kredyt nie został spłacony, nieruchomość taką przejmuje bank, a nabywca może dochodzić swoich praw na drodze sądowej w stosunku do poprzedniego właściciela.

Inspektorzy kredytowi zawsze muszą zastanawiać się, jaka jest realna finansowa wartość proponowanych zabezpieczeń i wcale nie są skłonni wierzyć w deklaracje klienta, przedstawione przez niego wyceny itd. Jeśli zabezpieczeniem są zapasy i towary, podstawą wyceny najczęściej są rachunki. Bank patrzy na nie z dużą podejrzliwością, inspektor kredytowy ma za zadanie wyrywkowe sprawdzanie cen i zastanowienie się nad możliwością sprzedaży tych zapasów i towarów w razie konieczności. Jeśli zabezpieczeniem są samochody, inspektor kredytowy analizuje ceny podobnych samochodów wystawionych na giełdach i często uznaje, że realna wartość takiego samochodu jest mniejsza, niż sądzi klient, w związku z czym sugeruje zaniżenie wartości.

Szczególnie trudnym problemem jest sprawa wyceny zabezpieczeń w przypadku nieruchomości, czyli tzw. zabezpieczeń hipotecznych. W tym zakresie pracownicy dobrego banku wykazują szczególną ostrożność, wynikają m.in. z wysokiej wartości tych nieruchomości i związanego z nimi kredytu. Z tego też powodu bank zwykle żąda przedstawienia wyceny niezależnej, wykonanej przez biegłego. W wielu bankach upowszechnił się moralnie naganny zwyczaj „sugerowania” przez inspektorów kredytowych nazwy firmy dokonującej wyceny lub nazwiska eksperta, co pociąga za sobą naturalne podejrzenia klientów. Koszty wyceny zawsze ponosi klient.

Zabezpieczenie hipoteczne jest najczęściej spotykaną formą zabezpieczenia dużych kredytów, zazwyczaj obok niego stosuje się inne zabezpieczenia (np. weksel własny in blanco), uznawane przez bank za dodatkowe.

Zastaw na prawach

Zabezpieczenie spłaty kredytu może stanowić nie tylko zastaw ustanowiony na rzeczach ruchomych, ale również zastaw na prawach, o ile są one zbywalne. Zastaw taki może być w szczególności ustanowiony na:
1. Wkładach na imiennych książeczkach oszczędnościowych
2. Wierzytelności
3. Udziałach w spółce z ograniczona odpowiedzialnością
4. Akcjach
5. Obligacjach
6. Wekslach własnych i trasowanych
7. Certyfikatach depozyt

Nie można ustanowić zastawu na prawach niezbywalnych, takich jak prawo odkupu, pierwokupu, użytkowania, czy jednostkach uczestnictwa funduszy powierniczych.

Zastaw na wkładach na książeczce oszczędnościowej

Zastaw na prawach może być ustanowiony na książeczkach oszczędnościowych płatnych na każde żądanie lub terminowych, z wyjątkiem książeczek zawierających na stronie drugiej okładki w rubryce „zastrzeżenia”, wpisy o zakazie wypłat z mocy orzeczenia sądu.

Do powstania zastawu niezbędne jest:
a)  podpisanie umowy o zastaw na prawach z datą pewną,
b) wydanie książeczki bankowi,
c)  powiadomienie banku, który prowadzi rachunek wkładów oraz przekazanie mu kopii umowy.

Zastaw na wierzytelności

W celu zabezpieczenia kredytu można ustanowić zastaw na wierzytelności przysługującej kredytobiorcy lub osobie trzeciej np. z tytułu należności za sprzedane towary i usługi, lub posiadania rachunku bankowego, względnie - otwartej akredytywy dokumentowej.

O ustanowieniu zastawu zastawca powinien powiadomić pisemnie dłużnika wierzytelności. W przypadku zastawu na wierzytelności z rachunku bankowego jest nim bank prowadzący rachunek, a w przypadku zastawu na wierzytelności z akredytywy bank, który ją potwierdził.

Zastaw na udziałach w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością

W celu zabezpieczenia kredytu, można ustanowić zastaw na udziałach, jakie kredytobiorca lub osoba trzecia posiadają w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Nie jest dopuszczalne ustanowienie zastawu tylko na części udziału. Pomimo to, możliwa jest jednak sytuacja, w której zastawiona będzie tylko część udziału, np. jeden ze wspólników odda swój udział w zastaw, a następnie odstąpi go innemu wspólnikowi, którego udział ulegnie przez to powiększeniu.. Wobec braku przepisu stwierdzającego, iż w takiej sytuacji zastaw rozciąga się na całość udziału, zastawem będzie obciążona tyko część udziału.

Przed ustanowieniem zastawu na udziale w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością bank powinien zażądać:
- umowy spółki
- aktualnego odpisu z rejestru handlowego
- oświadczenia spółki, iż udziały nie są zastawione
- wyceny udziału dokonanej przez uprawnioną osobę lub urząd jeżeli jego wartość przewyższa wartość nominalną

Zastaw na akcjach

Przedmiotem zastawu ustanowionego na zabezpieczenie kredytu mogą być zarówno akcję będące przedmiotem obrotu na Giełdzie Papierów Wartościowych, jak też akcje nie mogące być przedmiotem publicznego obrotu giełdowego. Przy ustanawianiu zastawu na akcjach nie będących przedmiotem obrotu na Giełdzie, istotne znaczenie ma to czy zastawione akcje są imienne czy na okaziciela.

Zastaw na obligacjach

Przedmiotem zastawu mogą być również obligacje, nie tylko te, które są przedmiotem publicznego obrotu giełdowego, ale również i te obligacje, które nie mogą być przedmiotem tego obrotu. Obligacje mogą być zarówno imienne jak i na okaziciela. Przedmiotem zastawu mogą być obligacje należące do kredytobiorcy lub osoby trzeciej.

Zastaw na wekslach

Weksel może stanowić zabezpieczenie kredytu nie tylko w formie weksla in blanco, lecz również poprzez ustanowienie na nim zastawu. Weksel, na którym ma być ustanowiony zastaw powinien zawierać:
a) elementy ustawowe
b) w przypadku weksli trasowanych - bezwarunkowy akcept obejmujący całą sumę wekslową
c) indos zastawniczy na rzecz banku