Polecane: bio szambo

Pojęciem tradycyjnego podziału pracy określa się zwykle typ powiązań gospodarczych, jakie się wytworzyły w okresie upowszechnienia produkcji maszynowej i wprowadzenia do użytku nowoczesnych środków transportu (XVIII – XIX w.). Cechą charakterystyczną tego okresu były ukształtowanie się podziału świata na nieliczną grupę krajów rozwiniętych gospodarczo (stanowiących centrum przemysłowe) i na pozostałe regiony, stanowiące dla nich zaplecze surowcowo – żywnościowe oraz rynki zbytu. Wśród czynników kształtujących tradycyjny międzynarodowy podział pracy należy wymienić, oprócz rewolucji przemysłowej, także wywóz kapitału, migrację ludności oraz aktywną politykę mocarstw kolonialnych, umacniających swoje wpływy gospodarcze w różnych częściach świata.

O skali i dynamice przeobrażeń zachodzących w XIX w. może świadczyć fakt, że w latach 1820 – 1900 produkcja przemysłowa świata wzrosła przeszło 29 razy, handel zaś jeszcze więcej, bo 31 razy. Przy gwałtownym wzroście produkcji chłonność rynków narodowych szybko się wyczerpała i zachodziła konieczność docierania z produktami do coraz odleglejszych odbiorców w różnych regionach globu. Naprzeciw temu zapotrzebowaniu wychodził równie szybki rozwój środków transportu, a zwłaszcza żeglugi parowej i transportu kolejowego. Zrewolucjonizowało to możliwości wymiany międzynarodowej, opartej na postępującej specjalizacji produkcji w ramach kształtującego się jednolitego systemu gospodarki światowej.

Działania mechanizmów ekonomicznych prowadzących do wykształcenia się dwubiegunowej struktury tradycyjnego, międzynarodowego podziału pracy zostało wzmocnione przez jednoczesne występowanie innych czynników. Należy w tym miejscu wymienić m.in. inwestycje zagraniczne krajów uprzemysłowionych w dziedzinach stanowiących źródła zaopatrzenia dla ich własnej produkcji. Kapitał zagraniczny inwestowano też w rozwój infrastruktury komunikacyjnej i usługowej (budowa portów, dróg, kolei żelaznych, banków), ułatwiającej dostęp do nowych rynków. Podobne skutki miała, odbywająca się w tym samym czasie i nierzadko będąca bezpośrednim efektem inwestycji zagranicznych, emigracja ludności z krajów Europy Zachodniej.

Jeśli weźmie się pod uwagę ogólne proporcje udział poszczególnych grup krajów w produkcji światowej to można powiedzieć, że przewagą krajów najbardziej rozwiniętych nie jest już tak przygniatająca jak w okresie tradycyjnego międzynarodowego podziału pracy. Niemniej jednak ich pozycja jest nadal bardzo silna. Po upływie mniej więcej 100 lat przekształceń i przetasowań w międzynarodowym podziale pracy udział tych krajów produkcji globalnej stanowi cięgle ponad 50% i nie wydaje się, aby w przewidywalnym horyzoncie czasowym mogły w tym względzie nastąpić jakieś radykalne zmiany. Udział krajów rozwiniętych w światowym eksporcie jest jeszcze wyższy i wynosi około 70 %.

Zmiany jakościowe w gospodarce światowej obejmują przede wszystkim przekształcenia struktury handlu międzynarodowego i pojawienie się nowych form międzynarodowej współpracy gospodarczej. Zmiany te to jednak także ewolucja struktury podmiotowej. W chwili obecnej tworzą ją państwa, międzynarodowe instytucje i organizacje ekonomiczne (finansowe, handlowe, integracyjne), przedsiębiorstwa transnarodowe oraz krajowe jednostki gospodarcze uczestniczące w międzynarodowym podziale pracy.

Struktura podmiotowa gospodarki światowej podlega nieustannym przeobrażeniom. Ich konsekwencją w przeszłości było m.in. zaostrzenie wielu sprzeczności rozwojowych w gospodarce światowej, mających znaczenie globalne (kryzys energetyczny lat 70-tych, kryzys zadłużeniowy, ekologiczny, problemy wyżywienia w krajach rozwijających się). Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych do problemów tych należy dodać głęboki kryzys gospodarczy, polityczny i społeczny w krajach Europy Środkowej i Wschodniej oraz byłym ZSRR.

Po kilkudziesięciu latach realizacji autonomicznej polityki gospodarczej tych krajów, podyktowanej względami doktrynalnymi, usiłują one obecnie włączyć się do międzynarodowej gospodarki rynkowej, napotykając zresztą w tym procesie wzrastającą konkurencję nie tylko ze strony krajów najwyżej rozwiniętych, lecz także grupy krajów określanych mianem nowo uprzemysłowionym (przede wszystkim Korea Południowa, Hongkong, Singapur, Tajwan, Malezja, a także Meksyk, Argentyna, Brazylia).