Prawna sytuacja uczestników umowy faktoringu

W wyniku zawarcia umowy faktoringowej powstają określone prawa i obowiązki dla wszystkich podmiotów mających związek z dokonaną transakcją faktoringową, a więc zarówno faktora i faktoranta, jak i dłużnika.

Na skutek zawarcia umowy faktoringu na faktora przechodzi cedowana w ramach tej umowy wierzytelność. Staje się on więc nowym wierzycielem dłużnika w związku z czym zaczynają mu przysługiwać z tego tytułu określone prawa takie jak skuteczne domaganie się od dłużnika spełnienia świadczenia na swoją rzecz. Poza uprawnieniami obciążają go również obowiązki względem dłużnika i faktoranta oraz związana z tymi obowiązkami odpowiedzialność.

Faktor, podobnie jak przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność z tytułu winy już w pertraktowaniu oraz z racji niedotrzymania postanowień umowy przedwstępnej.

Głównym obowiązkiem faktora jest wypłata faktorantowi określonej kwoty pieniężnej, na którą zgodziły się strony w umowie faktoringowej oraz w przypadku faktoringu niewłaściwego powrotne przeniesienie wierzytelności. W przypadku niewykonania tych obowiązków lub nienależytego wykonania pełne zastosowanie mają ogólne reguły odpowiedzialności umowy, zawarte w przepisach kodeksu cywilnego (art. 471-496).

Ponadto faktor odpowiada względem faktoranta za pogorszenie wierzytelności, jeśli nastąpiło wskutek działania lub braku działania ze strony faktora, jeśli zajdą przesłanki powrotnego przejścia wierzytelności. Pogorszenie wierzytelności może nastąpić przykładowo, jeśli faktor nie wezwie dłużnika do spłaty zobowiązania, o ile miał taki obowiązek, jeśli dopuści do utraty zabezpieczeń wierzytelności, jeśli nie będzie w porę przeciwdziałał poczynaniom dłużnika powodującym jego niewypłacalność.

Także sytuacja prawna faktoranta zmienia się na skutek zawarcia umowy faktoringowej. Tak jak w przypadku faktora, tak i tu może nastąpić wina w pertraktowaniu, naruszenie przez przedsiębiorstwo umowy przedwstępnej rodzi jego odpowiedzialność w stosunku do faktora (art. 389 i 390 k.c.). Przedsiębiorca odpowiada również za niewykonanie lub nienależyte wykonanie spoczywających na nim obowiązków zawartych w umowie faktoringu.

Faktorant podpisując umowę faktoringu zaciąga szereg obowiązków względem faktora. I tak odpowiada on względem faktora za wszystkie oświadczenia, jakie złożył w umowie dotyczące odpowiedzialności za to, że wierzytelność mu przysługuje, za jej wysokość, możliwość jej zbywania oraz za wypłacalność dłużnika w momencie zawierania umowy, o ile taką odpowiedzialność przyjął (art. 516 k.c.). Wspomniane oświadczenie nie obejmuje niewypłacalności dłużnika, jaka wystąpi w późniejszym czasie.

Poza tym, faktorant odpowiada względem faktora za zapłatę za usługę faktoringową oraz za świadczenie usług dodatkowych przez faktora. Z reguły zawarcie umowy faktoringowej nie powoduje wygaśnięcia odpowiedzialności faktoranta względem dłużnika za zobowiązania wynikające ze stosunków łączących faktoranta i dłużnika, a także za ewentualne roszczenia gwarancyjne czy wynikające z rękojmi.

Sytuacja prawna dłużnika nie ulega zmianie po zawarciu umowy faktoringowej między jego wierzycielem a faktorem, ponieważ w myśl zasady prawa cywilnego strony umowy nie mogą ingerować w prawa i obowiązki osoby trzeciej. Dłużnik nadal jest zobowiązany spełniać świadczenia, w wysokości i na warunkach przewidzianych w umowie sprzedaży jednakże zmienia się osoba uprawnionego - na miejsce dotychczasowego wierzyciela wchodzi nowy - faktor. Do dokonania przelewu wierzytelności nie jest konieczna zgoda dłużnika.

Dłużnik zobowiązany jest wykonywać zobowiązania na rzecz faktora od momentu, kiedy do jego wiadomości dotarł fakt dokonania przelewu wierzytelności. W interesie faktora leży więc, aby dłużnik został powiadomiony o dokonanym przelewie i wiadomość tą potwierdził.

Na skutek zawarcia umowy faktoringowej dłużnik nie traci posiadanych przeciwko dotychczasowemu wierzycielowi zarzutów, tj.:
- kwestionowanie istnienia wierzytelności nabytej przez faktora i jej zakresu
- kwestionowanie skuteczności wierzytelności w stosunku do niego (dłużnika)
- zarzut potrącenia
- zarzut przedawnienia przeniesionej wierzytelności, gdy termin przedawnienia upłynął po dokonaniu przelewu

Dla faktora powinno być więc istotne dokładne rozeznanie stosunków prawnych łączących dłużnika z faktorantem.
W wyniku zawarcia umowy faktoringowej możliwe jest dokonanie już przez faktora - wierzyciela w porozumieniu z dłużnikiem modyfikacji umowy - możliwe jest odnawianie zobowiązania, zwolnienie dłużnika z części długu lub jego całości, zmiana terminów płatności itd.

W pewnych sytuacjach szczególnych może dojść do modyfikacji treści wierzytelności bez woli faktora i dłużnika. Chodzi tu np. o ogłoszenie upadłości, czy otwarcie postępowania układowego, ewentualnie bankowego postępowania ugodowego względem dłużnika. Te okoliczności będą miały wpływ na sytuację faktora jedynie w przypadku faktoringu właściwego i o ile faktorantowi nie udowodni się, że dążył do zawarcia umowy znając sytuację ekonomiczną dłużnika w celu „pozbycia się” wierzytelności. Biorąc pod uwagę całokształt uprawnień dłużnika w stosunku do faktora można odważyć się na podstawie tezy, że osłabiają one w istotny sposób sytuację prawną faktora i gospodarczy sens faktoringu.