Wskaźniki i mierniki poziomu życia

Polecane:

Wyróżnić możemy kilka grup mierników poziomu życia.

Wskaźniki i mierniki syntetyczne

Problematyka poziomu i jakości życia jest bardzo zróżnicowana i wymaga prowadzenia różnych badań. Mają one zobrazować dokonujące się zmiany społeczne, ukazać stopień zaspokojenia potrzeb i możliwości realizacji wartości i aspiracji.

W celu oceny dobrobytu ludności tworzone są różnego rodzaju wskaźniki społeczne. Uważa się, że wskaźnik społeczny może być zdefiniowany jako statystyka będąca przedmiotem zainteresowania z powodu swojego normatywnego charakteru, która służy syntetycznej, wyczerpującej i wyważonej ocenie podstawowych aspektów życia w społeczeństwie. Postępując w ten sposób otrzymuje się system mierników charakteryzujących pośrednio warunki bytowe społeczeństwa.

Polski wykaz wskaźników z zakresu statystyki społeczno-demograficznej ludności zaleca stosowanie aż 243 wskaźników społecznych pogrupowanych w 16 podsystemach. Taki zbytnio rozbudowany system mierników analitycznych ma jednak swoje złe strony; w masie szczegółów można zgubić obraz całości. Trudne jest bowiem, jeśli nie wręcz niemożliwe, wyrobienie sobie ogólnego poglądu na temat poziomu życia na podstawie zestawienia dziesiątek a nawet setek różnych mierników, z których każdy istotny jest dla oceny dobrobytu. Dlatego też obok wskaźników szczegółowych stosować należy mierniki syntetyczne, których zadaniem jest próba ogólniejszej oceny warunków życia ludności.

Miernikami takimi są z reguły wskaźniki wielkości dochodu narodowego przypadającego na 1 mieszkańca, wielkość spożycia na osobę, wysokość dochodów nominalnych. Trzeba jednak podkreślić, że syntetyczne wskaźniki poziomu życia mogą mieć dużą wartość tylko przy stawianiu ogólnej diagnozy, natomiast są mało przydatne przy analizie szczegółowej i podejmowaniu konkretnych decyzji społecznych czy ekonomicznych. Mierniki obiektywne służą do określania poziomu zjawisk lub procesów, które przebiegają poza samym człowiekiem, mierniki subiektywne określają odczucia ludzi wyrażone przez nich samych. Obiektywne wskaźniki  poziomu życia można podzielić na:
- wartościowe wyrażane w jednostkach pieniężnych,
- wyrażane w jednostkach naturalnych

Wśród syntetycznych mierników poziomu życia ludności można wyróżnić:
- dochód narodowy, do niedawna podstawowy wskaźnik rozwoju każdego kraju
- spożycie bieżące przypadające na jedną osobę
- miernik ekonomicznego dobrobytu
- metodę genewską jako sposób opracowania syntetycznego wskaźnika poziomu życia

Najbardziej syntetycznym miernikiem materialnego poziomu życia jest globalna wielkość spożycia bieżącego przypadająca na jednego mieszkańca. Zaznaczyć tutaj jednak należy, że przy sprowadzaniu do wspólnego mianownika rozmiarów spożycia różnych artykułów i usług napotyka się na liczne trudności. Sensowną i praktycznie zastosowalną jednostką miary dla spożycia różnych usług i artykułów jest ich wartość pieniężna.

Wskaźnik globalnej wielkości spożycia jest najbardziej syntetycznym wskaźnikiem poziomu życia ale również nie jest wolny od różnych zastrzeżeń, a to dlatego, że nie obejmuje okoliczności istotnych dla oceny dobrobytu materialnego ludności. Wskaźnik ten może zawierać pewne niedokładności z uwagi na to, że część usług przekazywanych jest ludności nieodpłatnie lub tylko częściowo odpłatnie. Trudne jest zatem - jeśli wręcz niemożliwe-dokonanie ich prawidłowej wyceny. Ponadto wskaźnik ten nie uwzględnia ruchu oszczędności, stanu zapasów. Nie uwzględnia również rozkładu spożycia na poszczególne grupy ludności. Mimo tych braków wskaźnik ten jest jednym z najbardziej syntetycznych wskaźników obrazujących materialny poziom życia ludności.
Innym syntetycznym wskaźnikiem poziomu życiowego są płace i dochody realne. Powszechnie stosowaną metodą obliczania płac i dochodów realnych jest konfrontacja zmian płac i dochodów z cenami takiego koszyka dóbr i usług, którego zawartość jest zbliżona do rzeczywistych proporcji spożycia w poszczególnych grupach dochodów ludności. Trzeba jednak pamiętać, że na to, by wskaźnik płacy realnej prawidłowo odzwierciedlał różnicę siły nabywczej, płacy nominalnej czy dochodu nominalnego, należy oprzeć go na możliwie zbliżonym do rzeczywistości wskaźniku kosztów utrzymania.

Wskaźniki obiektywne i subiektywne

Często uważa się, że poziom życia  winno określać się w oparciu o zbiór mierników obiektywnych (ilościowych i wartościowych), natomiast jakość życia oceniać się powinno głównie za pomocą mierników subiektywnych. Te pierwsze bowiem rejestrują istniejący rzeczywisty stan rzeczy, np. poziom i strukturę dochodów, wydatków, konsumpcji, tymczasem te drugie informują o tym jak ten stan jest postrzegany i oceniany przez poszczególne osoby lub grupy społeczne. Właśnie te wskaźniki nadają się do oceny jakości życia, rozumianego jako poziomu zadowolenia człowieka ze stopnia zaspokojenia jego różnorodnych potrzeb.
Mierniki subiektywne można podzielić na te, które wyrażają oceny wartościujące oraz te, które dotyczą zamierzeń osoby badanej. Oceny wartościujące to w szczególności charakterystyki stopnia satysfakcji oraz samooceny. Mierniki określające zamierzenia maja na celu zbadanie potencjalnych preferencji i głównie odnoszą się do preferencji w sferze konsumpcji. Stosowanie mierników subiektywnych wzbogacać może rozeznanie przebiegu rzeczywistych procesów społecznych. Pozwalają one na pomiar przemian jakościowych.

Wskaźniki  nakładów i efektów

Kolejny, ważny przekrój klasyfikacji wskaźników społecznych z których można czerpać informacje o rozwoju społecznym to ich podział na wskaźniki nakładów i efektów. Tam da się zdefiniować i zmierzyć wskaźniki nakładu i efektu, możliwe jest podjęcie próby pełnego zmierzenia efektywności polityki społecznej. Natomiast tam, gdzie jest możliwe odróżnienie wskaźników nakładów i efektów, istnieje szansa liczenia efektywności ekonomicznej jak i społecznej programów socjalnych. Efektywność ekonomiczna wiązałaby się z zestawieniem naturalnego wskaźnika nakładu z pieniężnym kosztem jego uzyskania. Warunkiem jest oczywiście określenie w sposób precyzyjny jakości jednostki dobra, usługi lub infrastruktury.

Wskaźniki diagnozy, prognozy i stanu pożądanego

Kolejny, ważny przekrój analizy dotyczy odróżnienia wskaźników diagnozy, prognozy i stanu pożądanego. Pierwsze z nich pokazują stan rzeczywisty w określonym momencie, drugie-oczekiwany przebieg procesów przy określonych założeniach, trzecie wizję oczekiwaną. Pomiar wskaźników rzeczywistych może się wiązać z problemami technik statystycznych. Określenie wskaźników prognozy wymaga przyjęcia konkretnych procedur prognostycznych i założeń dotyczących rozwoju. Najbardziej dyskusyjne są wskaźniki stanu pożądanego, tutaj bowiem element normatywny jest najsilniejszy.

Inne wskaźniki badające poziom i jakość życia

Od roku 1990 ONZ wydaje raporty o rozwoju społecznym (Human Development Report). Dotyczą one procesu poszerzania zakresu wyborów, jakich możemy dokonywać w życiu, zwiększając nasze zdolności i możliwości. Na tak rozumiany rozwój społeczny wpływa kilka podstawowych czynników: stan zdrowia i długość życia, wykształcenie oraz dostęp do dóbr zapewniający godny poziom życia.

Autorzy raportów, mierząc rozwój społeczny, wykorzystują wiele innych wskaźników, które składają się na ogólny poziom życia w danym kraju. Wśród nich uwagę należałoby zwrócić na:
- wskaźnik rozwoju społecznego (human development index – HDI) jest miarą dobrobytu, która jest alternatywą dla produktu krajowego brutto
- wskaźnika biedy społecznej (human poverty index – HPI)
- wskaźnik relacji rozwoju społecznego kobiet i mężczyzn

Polecane: dyfuzory zapachu